TOKEI MARU 100 χρόνια μνήμης για την Μικρασιατική Καταστροφή 100 χρόνια από μια ξεχωριστή ιστορία σωτηρίας προσφύγων

 Θεσσαλονίκη 13-4-2022

Σε μια εποχή που ο πόλεμος επιστρέφει πιο έντονος και απειλητικός από ποτέ, η ιστορία του Ιάπωνα πλοιάρχου του εμπορικού πλοίου TOKEI MARU γίνεται επίκαιρη. Όταν το κέρδος και το χρήμα υποχωρούν μπροστά στην φρίκη και τον όλεθρο της απώλειας χιλιάδων ανθρώπινων ζωών, η πράξη ανθρωπισμού και σωτηρίας είναι φωτεινό σημείο σε καιρούς ιδιαίτερα σκοτεινούς.

Η σθεναρή στάση του πλοιάρχου, η απειλή προς τους Τούρκους, η αγανάκτηση του πλοιάρχου με την απαίτηση των Τούρκων αλλά και το φρικτό θέαμα της αποσύνθεσης των πτωμάτων στη θάλασσα και του αίματος που έρρεε από παντού.

Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ περιγράφει στις 3 Σεπτεμβρίου του 1922 τις τραγικές στιγμές των κατοίκων της Σμύρνης. Πενήντα χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιοι γυμνοί και πεινασμένοι, εξαθλιωμένοι χωρίς καμία προστασία με τον φόβο των Τσετών αλλά και του τακτικού στρατού που έκανε ληστρικές επιδρομές. Έξη εμπορικά πλοία στο λιμάνι της Σμύρνης, δύο Γαλλικά, δύο Ιταλικά, ένα Αμερικανικό και ένα Ιαπωνικό. Από αυτά Ιταλοί και Γάλλοι αρνούνται να δεχθούν όσους δεν έχουν πιστοποιητικά ξένης υπηκοότητας. Μόνο οι Αμερικανοί και οι Ιάπωνες σώζουν αδιακρίτως. Το πιστοποιούν ο Αμερικανός πρόξενος George Horton, αλλά και οι πρόσφυγες που σώθηκαν και διηγήθηκαν την ιστορία της σωτηρίας τους. O Dan Georgakas, o Jeffrey Evgenides, o Constantine Buller – Γεωργιάδης και πολλοί άλλοι περισσότερο ή λιγότερο επώνυμοι.

Το Ιαπωνικό εμπορικό πλοίο με το όνομα TOKEI MARU κατασκευάστηκε το 1892  στο ναυπηγείο του William Dobson and Co. στο Newcastle upon Tyne στην Αγγλία. Είχε μήκος 85,35 μέτρα και μέση ταχύτητα 8,5 κόμβους με δυνατότητα φορτίου 2.545 τόνους. Το πλοίο βαφτίστηκε με το όνομα La Serena και έκανε το παρθενικό του ταξίδι μέχρι στο Λονδίνο τo 1893 ενώ το 1896 εκτελεί το πρώτο δρομολόγιο με προορισμό τη Βομβάη. To 1900 το πλοίο περνάει στην κατοχή της εταιρείας Adelaide Steamship Co., και μετονομάζεται σε Moonta εκτελώντας παράκτια δρομολόγια ως επιβατηγό και εμπορικό πλοίο στην Αυστραλία. Το 1915, την εποχή που η Ιαπωνία λόγω της αύξησης των εξαγωγών της ενίσχυε τον στόλο εμπορικών πλοίων της, το Moonta πωλείται στην Ιαπωνική εταιρεία Towa Kisen KK με έδρα το λιμάνι του Dairen στη σημερινή Κίνα και το λιμάνι του Kobe στην Ιαπωνία. Η Ιαπωνική εταιρεία το μετασκευάζει και το μετονομάζει σε TOKEI MARU. Στα βάθη της Ανατολής, από το 1915 μέχρι το 1921 τo TOKEI MARU σε όλα τα λιμάνια της ανατολής. Πρώτος κυβερνήτης του Ιαπωνικού εμπορικού το 1915 ήταν ο πλοίαρχος SATO.  Το πλοίο μεταφέρει ανθρώπους και εμπορεύματα και τα ταξίδια του αποτυπώνονται στις ναυτιλιακές εφημερίδες και τα αρχεία των λιμενικών αρχών των μεγάλων λιμανιών της Ασίας. Το 1918 το πλοίο αλλάζει κυβερνήτη και στο τιμόνι του αναλαμβάνει ο πλοίαρχος MASAKE Το TOKEI MARU συνεχίζει τα δρομολόγια του μεταφέροντας κάθε είδους αγαθών και πρώτων υλών ενώ το 1921 την ευθύνη του πλοίου αναλαμβάνει ο πλοίαρχος που θα αφήσει με την πράξη του το αποτύπωμα του στην ιστορία.

Ο πλοίαρχος Τ. Norito.

Ο πλοίαρχος Norito ανέλαβε το τιμόνι του Tokei Maru το 1921 και σύμφωνα με τα στοιχεία είχε την ευθύνη του πλοίου μέχρι το 1931. Έχουμε καταγράψει το όνομα του πλοιάρχου σε αρχεία και εφημερίδες στην Ασία, από το Μάιο μέχρι τον Ιούλιο του 1922 και από το Νοέμβριο του 1922 μέχρι το 1931. Για άγνωστο λόγο στις Ελληνικές εφημερίδες της εποχής ο εκπρόσωπος της ναυλώτριας εταιρείας, και ένας εκ των δύο αδελφών ΛΟΥ καταγράφηκε λανθασμένα ως ο πλοίαρχος του Tokei Maru. H προσπάθεια μας έχει επικεντρωθεί στην αναζήτηση αρχείων από το λιμάνι του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, ενώ υπάρχουν πληροφορίες για την ύπαρξη αρχειακού υλικού στη Λέσβο και τη Χίο. Πηγές μας στην Ελλάδα, όλες οι εφημερίδες της εποχής, ΑΛΗΘΕΙΑ, ΣΗΜΑΙΑ, ΣΚΡΙΠ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ, ΕΣΤΙΑ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΦΩΣ. Αναζητήσαμε την ιστορία του πλοίου σε κάθε σελίδα των εφημερίδων του 1922 και πολλές φορές βρήκαμε απίστευτες ομοιότητες με την εποχή μας. Με άρθρα για την Ουκρανία, αλλά και την Ρωσική βοήθεια στην Τουρκία, για την αλλαγή πλεύσης των Συμμάχων, αλλά και τις εσωτερικές έριδες και την διχόνοια που είναι πάντα παρούσα.

Οι Ιάπωνες βρέθηκαν στην περιοχή της Ελλάδας με στρατιωτική παρουσία στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Υπάρχουν αναφορές για επισκέψεις στο μέτωπο Ιαπώνων αξιωματικών, ενώ πλοία του Αυτοκρατορικού Ναυτικού εκτελούσαν νηοπομπές μεταφέροντας στην Θεσσαλονίκη από την Αίγυπτο στρατιώτες και πολεμικό υλικό. Χαρακτηριστική είναι η φωτογραφία του Ιαπωνικού αντιτορπιλικού στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, φωτογραφία που είναι στο αρχείο του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Η έρευνα της κυρίας Nanako Murata που δημοσιεύτηκε το 2017 αφήνει πολλά κενά και ερωτηματικά, καθώς δεν βρήκε επαρκή στοιχεία στην Ιαπωνία. Στα πέντε χρόνια που μεσολάβησαν, η έρευνα σε αρχεία εφημερίδων και λιμενικών αρχών, αλλά και η επανέκδοση του βιβλίου του συνταγματάρχη Σπυρίδωνα Κλαυδιανού, σε συνδυασμό με την πληροφορία που βρήκε ο ιστορικός Παναγιώτης Σωτηρίου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, ήταν το στοιχείο που οδήγησε στην έξοδο από το λαβύρινθο της αναζήτησης.

Το ΤΟΚΕΙ MARU θα κάνει 5 δρομολόγια από τη Σμύρνη προς τη Μυτιλήνη, τη Θεσσαλονίκη, την Χίο και τον Πειραιά μεταφέροντας 4.500 ανθρώπους, Έλληνες και Αρμένιους, κυρίως γυναικόπαιδα, που αναζητούσαν τη σωτηρία από την ατίμωση, τον θάνατο και τον εξευτελισμό. Ο αριθμός των ταξιδιών έγινε αντιστοιχίζοντας τις αναφορές για το Tokei Maru στο βιβλίο του Σπυρίδωνα Κλαυδιανού «Σκηνές φρίκης από την Μικρασιατική τραγωδία», Αθήνα 1930, σ. 176-177) με τις αναφορές για την άφιξη και αναχώρηση του πλοίου από τις εφημερίδες του Πειραιά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Οι αναφορές από τη Σμύρνη, οι περιγραφές των φρικαλεοτήτων που καταγράφουν οι εφημερίδες της εποχής, οι οποίες δεν διαφέρουν από τις ειδήσεις που ακούμε το διάστημα αυτό, προκαλούν ανατριχίλα. Και σε αντίθεση με τη βιαιότητα και το λουτρό αίματος των Τούρκων, η ευγένεια των Ιαπώνων αξιωματικών και ναυτών, η επιμέλεια και φροντίδα που έδειξαν στους πρόσφυγες και η στάση του πλοιάρχου έναντι των Τούρκων, αποτελούν φωτεινό παράδειγμα ανθρωπισμού. Ακόμη και οι πληροφορίες που έχουμε για τη συνάντηση του πλοιάρχου με Αρμένιους στο Τόκιο τη δεκαετία του 1930, σύμφωνα με την έρευνα της Anna Vardanyan και της Tehmine Martoyan, καταδεικνύουν την ευγενική, αλλά και αποφασιστική στάση του πλοιάρχου. Ενός ανθρώπου με επιβλητική παρουσία και αίσθηση καθήκοντος όπως περιγράφουν οι Αρμένιοι που τον συνάντησαν, αλλά και ο Έλληνες που βρέθηκαν πάνω στο ΤΟΚΕΙ MARU, στο πλοίο της σωτηρίας.

Το 2021 όταν η Ελένη Ανδρεάδου έγραφε μαζί με τον Ζάχο Σαμολαδά το βιβλίο με τίτλο TOKEI MARU που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μπαρμπουνάκης, οι πληροφορίες για τον πλοίαρχο Νορίτο και το πλοίο ήταν λίγες και χωρίς σύνδεση μεταξύ τους. Χρειάστηκε χρόνος και προσπάθεια να συνδεθούν όλα τα κομμάτια του παζλ για να αναδείξουν τον άνθρωπο Νορίτο, αλλά και να αποτυπώσουν ψήγματα εκείνης της σκληρής εποχής, της εποχής του ξεριζωμού, της προσφυγιάς και του φόβου για το αύριο. Σήμερα καθώς το στοιχεία επιβεβαιώνουν τους συγγραφείς, η ελπίδα για να βρεθούν, αν υπάρχουν ακόμη εν ζωή απόγονοι του πλοιάρχου μεγαλώνει.

Καθώς η έρευνα είναι σε εξέλιξη και θα ακολουθήσουν ανακοινώσεις εντός του 2022, αυτό που πρέπει να κρατήσουμε και να αναδείξουμε είναι οι σχέσεις της Ελλάδας με την Ιαπωνία, σχέσεις που αποτυπώνονται με την ύπαρξη Ελληνο-Ιαπωνικού Συνδέσμου από το 1921 ακόμη, με διπλωματικές ανταλλαγές (Ελληνική πρεσβεία στο Τόκιο), με την ξεχωριστή αυτή πράξη ανθρωπισμού του πλοιάρχου Νορίτο αλλά και με την παρουσία ενός ξεχωριστού επίσης Έλληνα της διασποράς, έναν Έλληνα του κόσμου που ένωσε τη Δύση με την Ανατολή, του Λευκάδιου Χερν, ή κατά το Ιαπωνικό Γιάκουμο Κοϊζούμι. Πέρα από αυτούς τους δεσμούς, η Θεσσαλονίκη μέσα από την ενέργεια του INCLUDE να τιμήσει με την ανάρτηση τιμητικής πλακέτας από το 2016 στο χώρο όπου στεγάζεται, αναδεικνύοντας το στοιχείο του ανθρωπισμού, της ανοιχτής αγκαλιάς και της συμπερίληψης λειτουργεί ως ένα άλλο πλοίο, σώζοντας ζωές. Γνωρίζουμε πως οι ναύτες στον ελεύθερο τους χρόνο μεταξύ άλλων επιδίδονταν και στην εξάσκηση Judo και εδώ είναι ο ρόλος του αντιπροέδρου του INCLUDE Αυγερινού Μαϊστρέλλη να βοηθήσει μέσα από τον αθλητισμό και μακριά από κάθε φαινόμενο βίας νέους ή και όχι τόσο νέους ανθρώπους να γίνουν καλύτεροι, διώχνοντας το εγώ υπέρ του συνόλου. Αλλά και η κοινή μας προσπάθεια, να αδελφοποιηθεί η Θεσσαλονίκη με μια πόλη της Ιαπωνίας, να γίνει γνωστή η ιστορία του πλοιάρχου Νορίτο και του Tokei Maru και να ανοίξει ο δρόμος για την επίσκεψη Ιαπώνων στην πόλη μας, στην Θεσσαλονίκη των προσφύγων, του πολιτισμού, της Ιστορίας αλλά και του παρόντος που αναζητά να αναδείξει την σύγχρονη όψη της πόλης.

ΖΑΧΟΣ ΣΑΜΟΛΑΔΑΣ

Διεπιστημονικό Δίκτυο Ειδικής και Διαπολιτισμικής Αγωγής

Θεσσαλονίκη 13 /04 /2022

To επιστημονικό σωματείο “Include” με έδρα την Τριανδρία, φιλοτέχνησε μνημείο

προς τιμήν του πλοιάρχου του Tokei Maru απο το 2015 και ίδρυσε με

χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταυρος Νιάρχος το “σχολειο για όλους

ΤΟΚΕΙ ΜΑΡU” ένα σχολείο για απογευματινές δραστηριότητες,

συμπεριληπτικές, όπου παιιδά με αναπηρία προσφυγόπουλα και τυπικής

ανάπτυξης παιδιά μαθίνουν μαζί συμμετέχοντας σε καινοτόμες δράσεις

από το 2015. Εκπαιδευτική ρομποτική,making ΔΙΥ, Judo, παιχνίδι σε χώρο

αισθητηριακής ολοκλήρωσης είναι μερικές μόνο από τις δράσεις που

φιλοξενεί εθελοντικά χωρίς οικονομική επιβάρυνση των γονέων.

Το επιστημονικό σωματείο Ιnclude, όπως το ΤΟΚΕΙ ΜΑΡU δρα ώστε “κανείς να μην

μείνει πίσω”

Ως πρόεδρος του Δ.Σ. Του Ιnclude και επιστημονικά υπεύθυνη των δράσεών του

και ως μέλος του Δ.Σ. του ΝΓΣ ΗΡΑΚΛΗΣ επανακαταθέτω την προταση

που είχε υπογραψει από το 2011 ο τότε πρόεδρος του ΗΡΑΚΛΗ

Κωσταντίνος Γογάκος:

-ΑΔΕΛΦΟΠΟΙΗΣΗ της ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΑΣ με την ΟΣΑΚΑ

Επιπλεόν, προτείνουμε,

-ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ TOKEI MARU να ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ

ΑΛΛΥΛΕΓΓΥΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΛΑΩΝ και ΧΩΡΟΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΤΙΜΗΣ

ΣΤΟΝ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟ NORITO ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΛΗΡΩΜΑ ΤΟΥ, ΓΙΑΤΙ ΠΕΤΑΞΕ

ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΣΩΣΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ.

-ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΟΣΑΚΑ με

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ ΩΣΤΕ ΟΙ ΙΑΠΩΝΕΣ

ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ ΝΑ ΜΠΡΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΠΙΣΚΕΠΤΟΝΑΙ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ

Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΑΡΟΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΥΟ ΛΑΩΝ

Εκ μέρους του Δ.Σ.του Επιστημονικού Σωματίου Include

Η πρόεδρος 

 Διδάκτωρ Ειδικής Αγωγής  Ανδρομάχη Νάνου 

ΩΣ MEΛOΣ TOY Δ.Σ THΣ EΛΛHNIKHΣ OMOΣΠONΔIAΣ TZOYNTO XAIPETIZΩ THN ΣHMEPINH ΣYNENTEYΞH TYΠOY TOY ΣYΛΛOΓOY OΠOY YΠHPΞA AΘΛHTHΣ KAI MEΛOΣ TOY ΔΣ. ΤΟΥ

H ΠPΩTOBOYΛIA NA AKOYΣTEI KAI NA ΓINEI ΓNΩΣTH H IΣTOPIA TOY KAΠETANIOY TOY ΓIAΠΩNEZIKOY ΠΛOIOY ΠOY EΣΩΣE ΠPOΣΦYΓEΣ ΠPIN AΠO 100 XPONIA ΣTHN KATAΣTPOΦH THΣ ΣMYPNHΣ ANHKEI ΣTO TMHMA TZOYNTO AYTOY TOY IΣTOPIKOY ΣYΛΛOΓOY

KAI IΔPYTIKOY MEΛOΣ THΣ EΛΛHNIKHΣ OMOΣΠONΔIAΣ TZOYNTO.

Βίκτωρ Σιώπης